Hürriyet’ten Zeynep Mengi soruyor; F&M’den Osman Bilge Yanıtlıyor…
Bir birikiminiz var ve bunu bir markanın franchise’ını alarak kullanmak istiyorsunuz. Karar verilmesi gereken birçok konu var. Hangi sektör, hangi marka, nerede açılmalı, personel alınacak mı, hukuki boyutu nedir, franchise için ne kadar bütçe gerekir?.. Franchise, sistem doğru bir şekilde işlerse hem markaya hem de franchise alana birçok avantaj sağlıyor. Fakat böyle bir işe girişirken adımların dikkatli atılması gerekiyor.
Son yıllarda pek çok marka ‘franchise’ yoluyla büyümeyi tercih ediyor. Birçok yatırımcı da franchise alarak markaların bilinirliğinden ve tecrübesinden yararlanmayı tercih ediyor. Ancak bir franchise uzmanı, yatırımcıları kurtlar-kuzular ve kuşlar olarak 3 gruba ayırıyor. Bir ‘kuş’ olmak, yani heves edip, bir franchise alan ama başarıyı yakalayamayan çoğunluk içinde yer almak istemiyorsanız, aşağıdaki rehberi iyi okuyun.
Franchise, bir markanın adını, edindiği bilgiyi, beceriyi bir bedel karşılığında kullandırmasına deniyor.
Franchise’ın hem markaya hem de franchise alana faydası var. Marka tarafında franchise’ın anlamı kısa zamanda hızlı büyüme sağlamak. Marka kendisi mağazalaşmaya çalıştığında bu süreç uzun ve sıkıntılı olabiliyor. Franchise almak isteyen tarafta ise en büyük avantajlar, müşterisi olan hazır bir markanın temsilciliğini almak ve markanın verdiği eğitimler. Bunun dışında, bilgisi olmadığı bir konuda bütçesini iyi değerlendirmek ve hızlı kazanç sağlamak alıcının temel beklentisi. Franchise alan taraf, markanın tüm bilgisini eğitimler ve çeşitli dokümanlar yolu ile belirli bir süreç içinde alıyor ve yine markanın desteği ile kısa zamanda işinde profesyonelleşmeye çalışıyor.
Sadece bütçeyi karşılamak yetmez
Bir markanın franchise’ı olabilmek için franchise markasının şartlarını karşılamak gerekiyor. Franchise Danışmanı Hakan Kadir Erdemir, sadece bütçeyi tamamlamış olmanın franchise almak için yeterli bir kriter olmadığını söylüyor: “Franchise markasını iyi taşıyabileceğinize, gelecekte marka ile birlikte büyüyebilecek bir vizyona sahip olduğunuzu da markaya hissetirmeniz gerekir.”
Franchise sahipleri, franchise başvurularında kendi sektörlerinde daha önce bulunmuş alıcılara öncelik tanıyabiliyorlar. Bu kategorideki alıcılar markaya daha hızlı adapte olabiliyor. Bu yolun tersini izleyen markalar da var. Sektörün seyrini değiştirmek isteyen markalar, aynı sektörde yıllarca çalışmış alıcı yerine, farklı sektörden bir alıcıyı eğitmeyi tercih edebiliyor. Bunun dışında marka, franchise verirken, markasını iyi taşıyabilecek, sürdürülebilirliği sağlayabileceğine inandığı ve en önemlisi de kendisine bir anlamda ortak olarak seçtiği bu alıcı ile uzun soluklu bir anlaşma içine girebileceğinden emin olmak istiyor.
Son yıllarda franchise konusunda öne çıkan sektörler gıda, tekstil, hediyelik ve emlak.
Erdemir, gıda sektöründe kahve franchise’larının, tekstilde çocuk ve yetişkin hazır giyiminin, hediyelik eşyada ilginç ürünlerin, emlak sektöründe ise kurumsal olarak ön plana çıkan emlak franchise’larının büyüme gösterdiğini söylüyor.
Sektörlerdeki zorluklar
-Gıda sektörünün iş anlamındaki zorluğu, yatırımının yüksek olması; bu franchise alıcısını zorluyor. Kârlılık hedeflendiğinde ise gıda kârlı bir sektör.
-Tekstil franchise sistemi de yatırımın kuvvetli olması gerektiği sistemlerden. Kâr marjı yüksek bir sektör.
-Hediyelik franchise sistemi ise genelde özel günlerde (doğum günü, sevgililer günü, bayram ya da benzeri günlerde) daha çok rağbet gören iyi cirolar üretebilen bir sektör. Yatırım anlamında ise gıda ve tekstile göre daha az maliyet istiyor. Kârlılık hedeflendiğinde yine kâr marjı yüksek bir sektör.
-Emlak franchise sistemi diğer sektörlere göre daha az yatırıma ihtiyaç duyuyor. Kârlılık hedeflendiğinde farklılık gösteren bir eğri olmasına rağmen, eğitim ve disipline önem veren franchise ofislerinin diğer sektörlerdeki franchise markalarına göre daha iyi kazanç sağladığı da gözlemlenmiş.
Süreç nasıl ilerliyor?
Franchise Danışmanı Hakan Kadir Erdemir, franchise almak isteyenlerin nasıl bir süreçten geçeceğini anlatıyor:
1) Sözleşme: Bu sözleşme franchise markasının marka bilinirliğinin kötüye kullanılmasından, ödeme yöntem ve zamanlarına kadar her türlü detayı içeriyor. Hukuki anlamda marka kendisine zarar verecek her türlü koşulu bu sözleşme ile engelliyor. Franchise alıcısı markanın ismini kullandığını, eğitim ve benzeri dokümanlar ile kendisini markayı temsil etmek üzere yetiştireceğini unutmamalı. Bu sözleşmede yer alan başlıca maddeler: Franchise sözleşmesinin süresi, süre bitiminde uygulanacak kriterler ve yenileme, bu süre zarfında ödenmesi gereken bedeller ve yüzdeleri, markanın kullanımı, kurumsal kimlik standartına uygunluk, franchise kullanıldığı sürece uyulması beklenen kurallar olarak sıralanabilir. Sektöre bağlı olarak, sektör ya da yapılan iş ile ilgili genel kurallar da olabilir. Örneğin gıda için, son kullanma tarihi, kullanılan malzemenin marka ya da kalitesine ilişkin bir çok madde franchise sözleşmesinde yer alabilir.
2) Yer aranıyor: Franchise alıcısı marka ile masadaki işini bitirdiğinde, hem marka hem de kendisi için en uygun yeri aramaya başlıyor. Son yıllarda alışveriş merkezlerinin sayısının artması franchise veren markalara da yeni büyüme alanları sağlamış, aynı zamanda da franchise alıcısı için de avantajlar yaratmış. Yer bulunduktan sonra markanın kurumsal yapısı çerçevesinde mağaza yapılandırılıyor ve hizmete başlanıyor.
3) Eğitim alınıyor: Her franchise markasının sektörüne bağlı olarak eğitim metodları ve çeşitleri bulunuyor. Franchise alıcısı işine başlamadan önce mutlaka bu eğitimlerden geçer ve bir franchise işletmesini yönetmek, müşteriyle diyalog, satış sonrası süreç gibi konularda kendini geliştirir. Aslında bir franchise almak kişinin kendini geliştirmesinde de önemli rol oynar.
Franchise alabilmek için genelde 5 yıl olarak kabul edilen marka kullanım bedeli ödeniyor. Bu sektöre ve markaya göre farklılık gösteren süreler ve bütçelerde olabiliyor. Kurulum bazı franchise markalarında ‘anahtar teslimi’ diye tabir edilirken bazı franchise markalarında ise sadece marka kullanım bedelini içeriyor.
Franchise & More’dan Osman Bilge franchise sisteminde üç unsur olduğunu söylüyor:
– Tek marka ve sistem kullanılır. Her işletmeci bir anlaşmayla bu sistemi uygulama yükümlülüğünü üstlenir.
– Sürekli disiplin ve destek verilir. Yer seçiminden kuruluma, eğitimden denetime, elemandan reklama her zaman birlikte çalışılır.
-Marka kullanımı için bir bedel ödenir. Başlangıç bedeli, cirodan ödenen pay, reklam katkı payı, merkezden tedarik edilen ürünlerin kârı gibi farklı isimler altında ücretler veya ilave maliyetler söz konusudur. Franchise veren bütün bu bedellerden fazlasını, markasının gücüyle alana kazandırmalıdır.
Kazanç nasıl sağlanıyor?
Franchise veren tarafında iki tip ana gelir bulunuyor. Birincisi ‘marka kullanım bedeli’ni temsil ediyor ve 2 yıl ile 10 yıl arasında bir süre için talep ediliyor. Sektörde buna ‘tabela bedeli’ de deniliyor. İkincisi aylık olarak alınan ‘royalty’ olarak bilinen yine markayı kullanırken süreç içindeki marka kullanım bedeli ve marka reklam katkı bedeli. Sektöre göre metod ve yüzde olarak fark eden bu bedeller, ciro üzerinden ya da kâr üzerinden faturalandırılıyor. Aylık marka kullanım bedeli yüzde 3 ile yüzde 10 arasında değişebiliyor. Bu oran markanın tercihine göre ciro üzerinden de alınabiliyor kar marjı yüksek olan sektörlerde kardan da olabiliyor. Bazı markalar buna reklam katkı bedelini de ilave ediyor.
Genelde ciro üzerinden kazanç sağlandığını belirten Bilge, ciro belirlenemiyorsa sabit aylık ödeme olarak bedel alındığını söylüyor. Genele bakıldığında işletmenin kârından yüzde 20-25 civarında pay aldıklarını görülüyor.
Personel alabiliyorlar mı?
Personel alımı sektöre göre farklılık gösteriyor. Gıda markalarının bazılarının personelini kendilerinin yetiştirmesini tercih ettiğini belirten Erdemir: “Özellikle lezzet kıvamı, kullanılan malzeme açısından da yetiştirip franchise alıcısına göndermek isterler ya da franchise alıcısının kendisini bu konuda eğitirler. Bir kısım sektör markası da personel istihdamında franchise alıcısına yol gösterir, personel alımında dikkat edilmesi gerekenler ile birlikte personelin işe uygunluğu ve beklenen kriterler kendilerine anlatılır.”
En büyük hata yanlış seçim yapmak
Franchise alan yatırımcıların en sık yaptığı hatanın yanlış seçim olduğunu belirten Bilge, girişimcinin kendi yeteneklerini ve önceliklerini göz önüne almayıp, kazanacağı parayı hesaplamaya kalkarsa bu hataya düşeceğini söylüyor: “Parayı sistem, dükkan değil, insan kazanır. Başkasının kâr edeceği işte, yanlış seçim yapan girişimci zarar eder. Franchise & More olarak girişimcileri kurtlar, kuzular, kuşlar olarak üçe ayırıyoruz. Kurtlar franchise almaz, bildikleri işi kendileri yapar, sayıca yüzde 5’i aşmaz. Kuzular işe sarılır, işinden geçinir, işine yatırır, sayıca yüzde 10’u aşmaz. Kuşlar heves eder, franchise alır, ancak işi yapamazlar. Franchise alanlar arasındaki oranı sayıca yüzde 80’in üzerindedir. Bu kadar heveslinin olduğu ortamda franchise verenlerin sorumsuzca para kazanmaya çalışması şaşırtıcı değil.”
Avantajları dezavantajları
Bir franchise sisteminin en büyük avantajı markanın tecrübesini kullanmak. Bir işe başlarken tecrübe ile başlamak başarıya olan mesafeyi kısaltıyor. Aynı zamanda bu tecrübe düzenli eğitimlerle aktarılıyorsa çok daha faydalı oluyor. Franchise, iyi uygulanırsa çok başarılı oluyor, marka güçleniyor, girişimcilere ve ekonomiye kazanç sağlıyor.
Sisteminin tek dezavantajı belli kalıplar içinde kalmak zorunda olmak. İşi geliştirmek için çok iyi fikirler olsa bile marka bunu kabul etmediği sürece uygulanamıyor. Eğer kuralları yıkmaktan hoşlanan ve başına buyruk bir çalışma hayatı isteyen birisiyseniz, bu tip bir kariyer size uygun olmayabilir.
Franchise alırken dikkat!
– Bir franchise alırken markayı iyi irdelemek, hali hazırdaki franchise mağazalarını ziyaret etmek, mağaza sahipleri ile yapılmak istenen iş ile ilgili konuşmak ve sektörü araştırmak gerekiyor.
– Bu işe girerken finansal açıdan da bir hesap yapın. Ne kadar bir gelir bekliyorsunuz, başka iş yapacak mısınız… vs.
– Franchise alıcısı, franchise markasının franchise sözleşmesini imzalarken mutlaka avukatı ile birlikte incemeli, kendisine uymayan bir hüküm olursa mutabakata varmadan imza atmamalı.
– Franchise ofisi/mağazası olduktan sonra ise, sektör ile ilgili en iyi yeri bulmak, yer içerisindeki personeli en iyi şekilde seçebilmek için kendi başına davranmamalı, markanın tecrübesinden faydalanmalı. İyi seçilmeyen bir lokasyon başarılı olacak bir işin kötüye gitmesine neden olacağı gibi, iyi seçilmeyen ya da eğitimini tamamlamayan bir personel de başarıya giden süreci uzatır.
– Çalışma temposunu ve şeklini de araştırın. Ayakta mı çalışacaksınız, oturarak mı, kendi başınıza mı olacaksınız, sürekli müşterilerle konuşmanız gerekecek mi öğrenin.
– Bir franchise alacaksınız, 100 yıllık olmasına değil, iç yapısına, kişilerin becerilerine, teknolojiyi nasıl kullandığına, hali hazırdaki franchise ofis/mağazası ile ilişkisine ve en çok da yine hali hazırda var olan franchise ofis/mağazasının memnuniyetine bakın.
– Markayı ve sistemi inceleyin, sahibini, bayilerini tanıyın, bölgesini değerlendirin, yerini dikkatli seçin, kazancını doğru tahmin edin. Yatırımcı altı boş vaatlere kanmamalı, dikkatli araştırmalı, kendisine uygun işi seçmeli.
– Çalışma saatleri de önemli. Markanın tercihine göre uzayabilir de kısalabilir de. Belli bir düzeniniz varsa ve bunu korumak istiyorsanız tekrar düşünün.
Kaynak: Hürriyet İK
Yazar: Zeynep Mengi
